Meeqqat pisinnaatitaaffii pillugit inukkat

Inukkat qanoq atorneqarsinnaanerat pillugu ilitsersuutit

UNICEF Meeqqat pillugit Isumaqatigiissut meeqqanut paasiuminarsarlugu nutaamik 2019-imi suliaraa. Meeqqat Kalaallit Nunaanneersut assiliartassaanik toqqaaqataapput NAKUUSA-milu Meeqqat Isummersorfii oqaatsitigut ineriartortitseqataallutik.

Ilitsersuummi uani inukkat qanoq atorneqarnissaannut isumassarsiat takusinnaavatit.

 

Inukkat qanoq atorneqarsinnaanerat pillugu isumassarsiat

1. Qalipaatit normullu: Inukkat aalatissavatit imaluunniit inimut isersimaarfigisamut toqqortuillutit. Inukkat nassaarikkit isumaqatigiissutillu plakatitaata ilusaattulli iliorakkit. Qalipaat aammalu kisitsit nuannarinerpaasatit toqqakkit, immikkoortorlu taakkununnga tunngasoq atuarlugu. Sooq taanna immikkoortoq/pisinnaatitaaffik pingaaruteqarpa?

2. Neriusaaq: Kikkut tamarmik inukkamik tigummiarput. Qalipaateqatigiikkuutaat eqimattanngortassapput (Appaluttut, oranget, sungaartut, qorsuit, tungujortut, tunguusaq, aappaluttoq qaamasoq, kajortoq qasertorlu). Eqqartorsigit: Illit inukkanni asseq sorleq normulu sorleq allassimava? Qanoq isumaqarsoraagit? Assini tigummisanni suut assigiippasippat suullu assigiinngissutigaat? [Nalunarninngortillugu: pisinnaatitaaffiit sutigut atassuteqarnersut takusinnaaviuk?] Qalipaatit akoorlugit allanik neriusaaliorit. Eqqartueqqigitsi. Eqimattat tamarmik ataatsimuussapput angisoorsuarmillu neriusaaliorlutik. Oqariartuut: Qalipaatit tamarmik / pisinnaatitaaffiit tamarmik kisimiillutik pingaaruteqarput, tamarmilli imminnut ataqatigiipput ataatsimoorlutillu nukittunerpaajupput.

3. Assit: Immikkoortut tamaasa peqataatitsisuusut nassaarikkit: uummataasaq / eqqornaveeqqut / illu / assak / pilutaq / naatitaq / nunarsuaq / naapertuilluarnerup nalilersorneqarneri / qalipaat / nipilersuutit nuutii / 0-1-2-3-4-5 inuit. [Nalunarninngortillugu: Eqimattani taakkunani immikkoortut akunnerminni sutigut imminnut attaveqarnersut misissukkit]. Asseq sorleq nuannarineruviuk? Sooq? Qanoq isumaqarsoraajuk? Immikkoortoq taanna sooq-una pingaaruteqartoq? Immikkoortumi allaaserineqartunut taanna asseq tulluunnerpaajua? Immikkoortup imaasa isumai illit qanoq titartassagaluarpigit?

4. Iloqqasunngorluni kisitsit: Peqataasut tamarmik inukkamik tigummiaqarput, inukkat normui malillugit inukkat tulleriissaarlugit iloqqasunngoritsi. Una tigummissagukku siumut alloriarit: Ullumi ullup suunera (ulloq qaammallu); kisitsit 2mik agguarneqarsinnaanngitsoq/ 2mik agguarneqarsinnaasoq; illit inuuvissiortarfiit – ulloq qaammataalu; apeqqutinngussaaq taakkua inernerat (soorlu 8 + 10 =?). Pinerit tamaasa immikkoortut atuartakkit, assitaaluunniit eqqartorlugit, nassuiaatigiullu sooq taanna immikkoortoq pingaaruteqarnersoq.

5. Eqimattat normuneersut: Inukkat natermut nerrivimmulluunniit siaartiterlik. Aamma eqimattakkaarlugit unammisissinnaavatit. Eqimattanngortitsigit sukkanerpaamik: 2mik agguarneqarsinnaanngitsut kisitsisit / 2mik agguarneqarsinnaasut kisitsisit; kisitsisit tamarmik 1/2/3/4/5/6/7/8/9-tallit; [Nalunarninngortillugu: kisitsisit allamik agguarneqarsinnaanngitsut / 3/4/5… il.il. ganngerlugit] Pisinnaatitaaffiit eqimattakkaani eqqartorneqarlik imminnullu atassutaat eqqartorsigit.

6. Meeqqat pisinnaatitaaffii atorlugit matematik: Ukua immikkut allagartanngorlugit naqitikkit + – x ÷ =. Inukkat aamma allattarfissuarmut nipputsissinnaavatit taavalu + – x ÷ = allallugit. Immikkoortut normui malillugit kisitsisiliisarit. [Nalunarninngortillugu: Assersuutit kisitsisaasa katinnerisa inerneri atorsinnaavatit. Soorlu 7 + 8 = 15: “Sooq eqimattanik pilersitsissaguit eqimattamulluunniit ilanngutissaguit ateq, inuiaassuseq kinaassuserlu atortariaqarsinnaavigit?; 19-2 = 17: ”Nakuuserfigineqannginnissamut illersugaaneq” (imm. 19)-mi oqaaseq “immikkoortitsinnginnissaq” (imm. 2) peerneqaraluarpat, taava tamanna qanoq sunniuteqassava aammalu qanoq ililluni attaveqalersinnaava uunga: ’paasissutissanik pissarsisinnaaneq’-mut (imm. 17)?”].

7. Bingo: Inukkat aalatikkit arfinilinnullu amerlaqatigiikkuutaarlugit agguakkit (pisariaqartitanut tulluarsakkit) peqataasut ataasiakkaartikkit imaluunniit eqimattamiittut arlalikkaartillugit. Immikkoortut arlaata normui atuakkit, imaluunniit imarisaa atuaruk. [Nalunarninngortillugu: Taarsiullugu nassuiaatigiuk immikkoortumi allaaserisaq qanoq isumaqarnersoq imaluunniit unioqqutikkaanni qanoq pisoqassanersoq. Soorlu ”Meeqqat inersimasut akornganni parnaarunneqaqqusaanngillat” (Imm. 37); ”Pisinnaatitaaffik taanna eqqortinneqanngippat meeraq eqqissisimaarnissaminut nuannisarnissaminulluunniit periarfissaqarnavianngilaq” (Imm. 31)]. Eqimattat immikkoortortanik tamanik atsersuisimasut ajugaassapput. Ajugaasut immikkoortortat allattorsimasatik atuassavaat [Nalunarninngorlugu: … nassuiaatigisinnaavaallu sooq immikkoortut tamarmik immikkut pingaaruteqarnersut. Nassuiaatigisinnaanngikkunikkit, taava allat eqimattat immikkoortut isumaannik nassuiaasinnaasut ”ajugaassapput”. Taamaasilluni eqimattat siulliit nassuiaasinnaanngitsut ”peqataajunnaassapput” bingornerlu ingerlanneqaannassaaq allat ajugaanissaasa tungaanut].

8. Marlukkaarneq: Peqataasut marlukkaarlutik sulissapput inukkallu arlaat marluk tigussavaat. Inukkani taakkunani arlaat sorleq pingaarnerunersoq aamma sooq pingaarnerunersoq eqqartussavaat. [Naggataani eqqaasitsissutigineqassaaq: Pisinnaatitaaffiit tamarmik assigiimmik pingaaruteqartut imminnullu atalluinnartut. Isumaqatigiissummi meeqqat tamarmik pisinnaattaaffeqarput. Meeqqat pisinnaatitaaffimminnik arsaarneqarsinnaanngillat].

9. Eqimattaliorneq: Inukkat imminnut qanittumik oqariartuutillit eqimattakkaartikkit. Eqimattaliarineqartut atsersukkit. Nassuiaatigiuk: Pisinnaatitaaffiit tamarmik pingaaruteqartut imminnullu ataqatigiittut, kisiannili pisinnaatitaaffiit arfinillit ataatsimoorussamik tamanut attuumassuteqartut. Arfinillit suut pineqarnersut eqqoriarsinnaaviuk aammalu sooq taakkuunersut? [Immikkoortoq 2, 3, 4, 5, 6, 12]. Pisinnaatitaaffiit taakkua arfinillit aallaavigalugit inukkat tamaasa eqimattanngorteqqikkit (eqqortoqarnanilu kukkusoqarsinnaanngilaq, taamaaliornerli oqallinnissamut iluaqutaasinnaavoq.

10. Assitut oqariartuuteqarneq: Inukkat arlaat toqqaruk, peqataasut taava aperikkit ussersorlutik imaluunniit assitut ilusiliillutik inukkap oqariartuutaanik paasinarsaasinnaanersut, oqallinnerulernissaannut iluaqutaanerussammat. Imaluunniit inuup ataatsip eqimattalluunniit oqariartuut ”qerillutillusooq” inissititerlutik takutissinnaavaat. Allat eqqoriartassavaat pisinnaatitaaffinni immikkoortoq sorleq pineqarnersoq. [Misigissutsinik mianerinninnissaq: inukkat persuttaanermut kinguaatsiutitigulluunniit atornerlugaanermut tunngasut piiarneqarsinnaapput].

11. Pisinnaatitaaffik ataaseq – pisut assigiinngitsut: Inuit ataasiakkaarlutik meeqqap arlaata kinaassusaa takorloortassavaat (nunami sumiluunniit imaluunniit pisumi sumiluunniit). Qanoq utoqqaatigaat? Qanoq suiaassuseqarpat? Suminngaaneersuuppat? Ilaqutai / peqqissusaat / ilinniarsimanerat / inuttut inissisimanerat / aningaasatigut / innarluuteqarnikkut / ikinnerussuteqartuneersuuneri / qanoq inissisimasuuppat? Ajornartorsiutit suut aqqusaarpaat? Suut nukittoqqutigaat? Meeqqap takorluukkap isikkua sukumiivallaanngikkaluami titarnerinnarnik titartaruk. Inukkat titarninngorlugit ilioraagit. Aqutsisup inukkat 15it toqqassavai nipituumillu atuarlugit, soorlu ”Angerlarsimaffeqarputit / imermik minguitsumik peqarputit / pinnguarnissamut periarfissaqarputit / oqalussinnaavutit…” Peqataasut isumaqarunik meeraq takorluugartik pineqartumut pisinnaatitaaffimminik atuisinnaasoq, taava siumut alloriassapput. Naggataatigut peqataasut inissiffimminiiginnassapput assigiinngissutaasullu eqqartorlugit. Meeraq takorluukkat sooq-una taamatut inissisimalersimasoq? Allat nikorfaffiannut sanilliullugu qanoq misinnarpa? Qanoq iliortoqarsinnaava?

12. Oqaluttualiorneq: Peqataasut inukkanik sisamanik tigusissapput pisinnaatitaaffiillu meeqqamut atortinneqarumanngitsut suunersut aallaavigalugit tigusatik aallaavigalugit oqaluttualiussapput. Iliuuseqarnissaq kikkut/kia akisussaaffigaa? Kina qanoq iliussava?

13. Apersuineq: Peqataasut tamarmik inukkamik tigusissapput taavalu taanna pillugu oqaloqatigissavaat: angajoqqaaq, paaqqinnittoq, ilaqutaq alla, ilinniartitsisoq, ukioqatit: Pisinnaatitaaffittut immikkoortoq una qanoq isumaqarfigaajuk? Isiginnittaatsit tassunga tunngasoq, piffissap ingerlanerani allanngorsimava imaluunniit kinguaariit ingerlaneranni allanngorsimava? Piviusunngortitsisarnikkut siuariartoqarsimava? Ajornartorsiutaasut suuppat? Siumukaataasinnaasut suuppat?

14. Assersuutinik misissuineq: Marlukkaarlusi eqimattaarakkuutaarlusiluunniit sumiiffinni / nunani tamalaanit nutaarsiassani; videomi; pisumik assersuuteqartitsisoq; naalakkersuinikkut politikkimut; inatsisinut tunngasoq pillugu inukkami tigusannut attuumassuteqartumik toqqaassaatit. Pisinnaatitaaffiit sorliit tassani illersorneqarpat unioqqutinneqarpalluunniit? Pisoq pitsanngorsaaffiginiarlugu kina qanoq iliorsinnaava? Pisinnaatitaaffiit tamakkua illersornissaannut kina akisussaaffeqarpa? [Naalakkersuisut inuillu naalakkersuisunik sullissisut, akisussaajunerpaajupput ataqqinninnissaminnut, illersuinissaminnut, meeqqallu pisinnaatitaaffiinik piviusunngortitsinissaminnut. Angajoqqaat inuiaqatigiillu aamma isumaqatigiiissummut akisussaassuseqarput. Meeqqat namminneq pisinnaatitaaffitik paasisussaavaat allallu pisinnaatitaaffii ataqqisussaallugit, pisinnaatitaaffiiagaasinnaanngillallu, ”akisussaaffitik piviusunngortinngikkunikkit”. Kikkut tamarmik pisinnaatitaaffii ataqqiniarlugit, illersorniarlugit piviusunngortinniarlugillu tamatta suleqatigiitta.

15. Pisuusaartitsineq: Eqimattat 6-8’kaanik inuttalinni takorluuissaatiit nunami naalakkersuisuullutit [Nalunarninngortillugu: Pisuusaartitsinissamut inuttalersuigitsi naalakkersuisunngortitsillusi ilinniartitaanermut/peqqinnissamut/aningaasaqarnermut/illersornissamut/inatsiseqarnermut il.il.] Aningaasanik sipaarniuteqartussaavutit. Eqimattami tassani isumaqatigiissutigineqassaaq meeqqat pisinnaatitaaffii sorliit qulit pisariaqartinneqannginnersut, inukkat taakkununnga tunngasut peersigit. Tamatuma kingorna inukkat suli qulit peerlugit aningaasanik sipaarniuteqaqqittoqassaaq. Eqqartorsiuk: Pisoq qanoq iginerlugu? Meeqqat pisinnaatitaaffii taakkua piviusunngortinnianngikkaanni taava tamanna qanoq kinguneqassava? Pisinnaatitaaffiit sinnerinut tamanna qanoq sunniuteqassava? Piviusumi Naalakkersuisut pingaarnersiuissagaangamik aningaasanik pingaarnersiuineq qanoq ingerlattarpaat?

16. Misissuineq: Peqataasut tamarmik inukkamik tigusissapput, misissuillutillu pisinnaatitaaffimmut tassunga tunngasumik qasseriarlugu sapaatip akunnerata ingerlanerani naammattuuisimanerlutik. Inerneri nalilersorniarlugit titartagartalersorlugit/diagram-miliortoqarsinnaavoq. Eqimattani eqqartorsiuk pisinnaatitaaffittut immikkoortut sorliit atuarfigisassinni/inuiaqatigiinni/nunagisanni/nunarsuarmilu piviusunngortinneqarsimanersut piviusunngortinneqarsimannginnersulluunniit. Suut iliuuserineqarsinnaappat pissutsit pitsanngortinniarlugit? Allatut toqqaasoqarsinnaavoq ”Sapaatip akunnerata pisinnaatitaaffia” peqataasullu tamarmik pisinnaatitaaffik taanna pillugu misissuisinnaapput. [Nalunarninngortillugu: Meeqqat pisinnaatitaaffii pillugit ataatsimiitsitaliap inaarutaasumik uparuaataat kingulliit nunannut tunngasut qarasaasiakkut aakkit (download). Inukkat/pisinnaatitaaffiit immikkoortut sorliit piumasaqataappat? Suut suli iliuuseqarfigineqartussaappat, kikkunnillu iliuuseqarfigineqartussaappat? Tamanna eqqartugassanngortissiuk imaluunniit usassassaarusiutiginissaanut periusissiorsiuk].

Paasissutissat: Meeqqat pisinnaatitaaffii pillugit ataatsimiitsitaliap inaarutaasumik uparuaataat kingulliit Kalaallit Nunaannut tunngasut qarasaasiakkut uani aakkit.

17. Meeqqanut tulluarsagaq: Inukkani oqaatigineqartut meeqqanut tulluarsagaasimasut oqaasertaat isumaqatigiissummi inatsisitigut allattorsimaffimmiittumut nallersuukkit. Paasissutissat suut amigaataappat? Meeqqanut tulluarsakkami suut allanngortikkusussinnaavigit (inatsisitigut eqqoqqissaartumik allassimasumut sanilliullugu oqimaaqatigiissaartumik meeqqanut paasiuminarninngortillugulu qanoq oqinnerusumik allanneqarsinnaasoraajuk)?

Paasissutissat: Meeqqap pisinnaatitaaffii pillugit Naalagaaffiit Peqatigiit Isumaqatigiissutaat tamakkiisoq kalaallisut uani takuuk, danskisullu uani takuuk.

18. Illit tullinnguupputit! Inukkanik iliuuseqarlutilluunniit pinnguaatigisinnaasannik nammineq nassaarit!