Nappaat coronavirus (COVID-19): Angajoqqaat ilisimasassaat

Coronavirus nutaaq tassaavoq nappaatini coronavirusinik (CoV) taaneqartartuni kingullertut saqqummersoq.

Nappaat coronavirusimit nutaamik Kinami Wuhanimi nalaanneqaqqaartumit pinngorpoq taaguuteqarlunilu nappaat coronavirus (COVID-19) – ‘CO’ tassaalluni corona, ‘VI’ tassaalluni virus ‘D’-lu ‘disease’, tassa ‘nappaat’. Siornatigut ‘2019 novel coronavirus’-imik taagorneqarsimagaluarpoq imaluunniit ‘2019-nCoV’.

COVID-19 nappaatinut tassunga assingusunut anersaartornikkut pinasuartumik ajornartorsiortitsisunut soorlu SARS-imut (Severe Acute Respiratory Syndrome) nuannernullu allanut atassuteqarpoq.

COVID-19-ip nunarsuarmi nappaalanertut taaneqalernera navianarnerulersimaneranik tunngaveqanngilaq. Taama taaneqalernera nunarsuarmi siammapiloorneranit tunngaveqarpoq.

UNICEF COVID-19-imik nappaalanersuaqarneranut akiueqataasinnaanissaminut piareersarsimavoq meeqqanut ilaqutariinnullu nunani suniluunniit siammarsinnaanera ilisimaaralugu. UNICEF-ip nunani naalakkersuisuusut suleqatigullu allat suleqatigalugit nangittumik virusip siammarnerunissaanik pinaveersaartitsissaagut, meeqqat ilaqutariillu toqqissisisimatikkumallugit.

Coronavirus pillugu oqaluttuaannarnik paasissutissiinerlunnernillu nittartakkani assigiinngitsuni ulikkaarpoq – aamma COVID-19-ip qanoq siammartarneranut tunngasunik, qanoq illersortoqarsinnaaneranik ernumaguillu qanoq iliortoqarsinnaanernik imalinnik.

Taamaammat pingaaruteqarpoq paasissutissat siunnersuinerillu sumi aassanerlugit eqqarsaatigilluassallugu. Nassiuaaneq una qanoq tunillanneqarnissamut pinaveersaartitsisoqarsinnaanersoq, meeqqat atuariartortinngitsuussanerlugit, naartusunut milutsisisunullu qanoq iliortoqassanersoq angalanernilu mianersuutissat pillugit siunnersuutinik imaqarpoq.

Innersuussutigaarput angalanerit, ilinniartitaanerit allatigullu nunarni pisortanit inassuteqaataasut allatigullu najugarni inassuteqaataasut nutaat pisortat nittartagaanni aaneqartuaannartassasut. Nunatta Nakorsaaneqarfiata nittartagaani paasissutissat taamaasa takuneqarsinnaapput.

Virusi inummit tunillanneqarsimasumit anersaartornermit kuseriarneeqqanik attuinikkut tunillaasarpoq (quersornikkut imaluunniit tangajornikkut), qaanillu virusimit tuffigineqarsimasunik attuinikkut. COVID-19 virusi arlaata qaavanut tussimappat akunnerni arlaanni tunillaasarsinnaavoq, tunillannartuiaanermilli eqqiaanikkut tamanna pinaveersaartinneqarsinnaavoq.

Malunniutit ilagaat kissarneqarneq, quersorneq anerteqisarnerlu. Annertuumik napparsimalersimasuni puallunneq anersaartornikkullu ajornartorsiorneq malunniutaasinnaapput. Qaqutigoortumik nappaat toqussutaasarpoq.

Malunniutit taakkua nuallunnermut (influenzamut) assingupput nuannermulluunniit nalinginnaasumut assingullutik, taakkualu COVID-19-imit nalinginnaasuunerupput. Taamaammat COVID-19-imut pasitsassimagaanni misissortinnissaq pisariaqarpoq. Pingaaruteqarpoq nappaatinut taakkununnga tamanut pinaveersaartitsinissamut inassuteqaatit assigiimmata – assat errukulanissaat, anersaartornikkut eqqiluisaarnissaq (quersornermi tangajornermilu qaneq qingarlu talernik assertassallugit imaluunniit kakkissarfimmik assertassallugit kingornalu eqqaavimmut matulimmut kakkissarfik igissallugu).

Imminut illersornissarnut ilaqutarnillu illersuinissarnut inassuteqaatit sisamat aakua:

• Assatit imermik qaqorsaaserlugillu errukulakkit imaluunniit assannut sprit-imik alkoholitalimmik tanittakkit

• Qanit qinngallu tangajornermi quersornermilu talernik kakkissarfimmilluunniit assertakkit. Kakkissarfik atorsimagukku atoreernerata kingorna ingerlaannaq igiguk

• Nuannermik nuallunnermilluunniit malunniutillit qanillinaveersaakkit

• Illit meeqqalluunniit kiaqarpat, quersorpat anersaartornikkulluunniit ajornartorsiorpat siusinaartumik nakorsamut sianerit, ornigunnak

• 1: Assaat imermik kuuttumik masatsikkit

• 2: Assaat tamakkerlugit qaqorsaaserumallugit naammattumik qaqorsaaserit

• 3: Assappit qaavi itummallu tamaasa tagiartukkit – assappit qaavi, itumai, inussat akorngi kukiillu atai ilanngullugit – minnerpaamik 20 sekundit

• 4: Imermik kuuttumik salilluakkit

• 5: Allarummik panertumik pappilissamilluunniit assavit panernissaasa tungaannut allarterit

Assatit errukulakkit, ingammik nerinnginnermi, kakkereernermi, quersoreernermi, tangajoreernermi perusuersartarfimmeereernermilu.

Qaqorsaat imerlu atussallugit periarfissaanngippat assannut sprit-i minnerpaamik 60 %-imik alkoholitalik atoruk. Assatit ersittumik ipertuppata imermik qaqorsaammillu errortuaannakkit.

Assavit errornissaannut ilitsersuut uani takuuk.

Assiaqut allat illersorumallugit aatsaat nammineq anersaartornikkut nappaateqaruit atorneqassasut innersuussutigineqarpoq (quersukulaguit tangajukulaguillu). Tamakkuninnga malunniuteqanngikkuit atornissaa pisariaqanngilaq.

Assiaqutit iluaqutaasumik atussappata atoreernerup kingorna eqqortumik iginneqartassapput, virusimik siammaanerunissaq pinaveersaartikkumallugu.

Assiaqummik atuineq kisimiitillugu nappaatip siaruaannissaanut unitsitsinissamut naammanngilaq pinngitsooranilu atussagaanni assaat errukulanissaat, quersornerni tangajornernilu qaneq qingarlu assertarnissaat, nuattut nualluttulluunniit qanillinaveersaarnissaat (quersortut, tangajoqattaartut kiaqartullu) ilanngullugit qulakkeerneqartariaqarput.

Nunatta Nakorsaaneqarfiata kaammattuutigaa peqqinnissaqarfimmi sulisut kisimik assiaqutinik atuissasut, assiaqutinik nunani assigiinngitsuni nunguutsisaqattaartoqarmat.

Virusi nutaajuvoq sulilu meeqqanut naartusunullu sunniutai tamakkiisumik ilisimaneqanngillat. Ilisimavarput inuit qanorluunniit ukiullit virusimik tunillanneqarsinnaammata, maannamulli meeqqat COVID-19-imik tunillanneqarsimasut allanut naleqqiullugit ikinnerungaatsiarsimapput. Qaqutigoortumik virusi toqussutaasinnaavoq, maannamullu paasisat malillugit utoqqaat inuillu napparsimareersut aarlerinartorsiornerpaapput.

Nakorsamut sianerit eqqaamajulli ukiup taamaalinerani nuallunnerit nalinginnaasut atuukkajuttarmata COVID-19-imullu malunniutit nuallunnernut allanut nuannermulluunniit assingummata – taakkualu atugaanerungaatsiarlutik.

Assavit anersaartornikkullu eqqiluisaarneq nangiguk, soorlu assaat errukulallugit, meeqqallu nalinginnaasumik akiuussuserneqarnissaa maliguk – meeqqat virusinut allanut bakterissanullu napparsimatitsisinnaasunut allanut illersorneqarniassammat.

Anersaartuutitigut nappaatit allat assigalugit, soorlu nuallunnermi, nammineq meeqqalluunniit malunniuteqarpat nakorsamut sianiaarit, siammaanerlu pinaveersaartikkumallugu inuit akornannukarnaveersaaritsi (soorlu suliffimmut, atuarfimmut angallannikkullu inuit katersuuffiinut).

Siusissukkut nakorsamut sianissaatit meeqqat kiaqarpat, quersorpat imaluunniit anersaartornikkut ajornartorsiorpat. Nunamut COVID-19-imik annertuumik atugaaffiusumut angalasimaguit angalasimasunilluunniit qanillisaqarsimaguit tamanna ingerlaannaq ilisimatitsissutigiuk.

Kalaallit Nunaanni Nuummi meeqqat martsip 18-ani atuarunnaartinneqarput pisortallu nalunaarutigaat ataasinngornermit martsip 23-ani nunap sinnerani meeqqat aamma atuarunnaassasut. Pisortat inassuteqaataat malittarnissaat UNICEF-imi innersuussutigaarput.

Angajoqqaat meeqqaminnik namminneq atuartitsisussanngortut ilinniartitsisunut perorsaasunullu coronavirus pillugu oqaloqatiginninnissamut ilinniartitsinissamullu periusissatut siunnersuutivut aamma atorsinnaavaat – aakua.

Meeqqat napparsimanermik malunniuteqarpat nakorsamut sianissaatit peqqinnissaqarfiullu inassuteqaatai malillugit. Meeqqat napparsimappat nuallunnermisut malunniuteqarnerani angerlarsimaffimmi eqqissisimaartiguk inuillu akornaniitinnaveersaaruk tunillaaqinammat.

Illit meeqqat napparsimaneranik malunnartoqanngippat soorlu kiaqarluni quersorluniluunniit – nakorsaaneqarfillu pisortalluunniit taama aalajangersimappata – meeqqavit atuartiinnarnissaa pitsaanerpaassaaq.

Meeqqat atuariartortinnaveersaarnagit assannik quersornermilu eqqiluisaarnissamik ilinniartikkit, atuarfinni allanilu periutsit taakku atorluartarniassammatigit, soorlu quersornermi tangajornermiluunniit qaneq qingarlu talermik assertarnissaat, kakkissarfimmilluunniit assertarnissaat, kakkissarfillu atorneqarsimappat ingerlaannaq eqqaavimmut matulimmut igittarnissaa, kiisalu isimi, qanermi, qingarlu assatik errorluarsimanngikkunikkit attortannginnissaat.

Maannamut anaanaasup naartuminut nappaammik ingerlatitseqqissinnaanersoq oqaatigissallugu takussutissanik meeraaqqamullu tamanna qanoq sunniuteqassanersoq pillugu ilisimasanik naammattunik peqanngilagut. Tamanna maannakkorpiaq misissorneqarpoq.

Naartusut mianersorlutik imminnut virusimit tunillanneqarnissamut illersornissartik nangissavaat nappaammullu malunniuteqalissagaluarunik nakorsamut sianiaassallutik, soorlu kiaqarunik, quersorunik anersaartornikkulluunniit ajornartorsiorunik.

Anaanat nunani tunillaassuipiloorfiusuni kiaqarnermik, quersornermik anersaartornikkulluunniit ajornartorsiornermik misigisaqartut nakorsamut siusissumik sianissapput peqqinnissaqarfiullu maleruaqqusai malissallugit.

Milutsitsinerup pitsaaqutai pillugit nappaatillu allat ingerlateqqinneqartannginnerat eqqaamallugu anaanap milutsitsinini nangissinnaava, soorunami mianersoqqussutit allat malillugit.

Anaanat tunillanneqarsimasut assulli napparsimanngitsut meeqqap qanillinerani (aamma milutsinnerani qanermut qinngamullu) assiaqummik atorsinnaapput, meeqqap attunnginnerani attoreerneranilu (aamma nerisinnerani) assatik errortassavaat qaallu attorneqarsinnaasut tamaasa eqqiartassallugit tunillaassuiaammilluunniit salittassallugit – taamalu iliortarneq kinaluunniit tunillanneqarsimasutut paasineqartoq pasineqartorluunniit inunnut allanut meeqqanullu qanillippat atuutissaaq.

Anaanaq milutsitsinissamut napparsimavallaarpat innersuussutigaarput immuujassasoq meeraaqqamullu immiartorfeeqqamit alussaateeqqamilluunniit imertissagaa.

Coronavirus ernumassutigigukku paasinarluinnarpoq. Pisulli ajornareersut ernumanermit immikkoortitsinermiillu ajorneruliinnartarput. Assersuutigalugu nunarsuarmi inuit Asiamiut Asiamiunilluunniit siuaallit oqaatsitigut timikkullu immikkoortitaanerat takussaaleqqavoq.

Inuiaqatigiinni peqqissutsikkut eqquisumik annertuumik pisoqartillugu inunnut tamanut uippallernarsinnaavoq. Pingaaruteqarpoq paasissutissanik tunngavilersukkanik tunngaveqartarnissaq minnerunngitsumillu inoqammut tapersersuilluarnissaq. Oqaatsit sunniuteqartarput oqaatsillu naqisimannittut atoraanni inuit misissortissinnaagaluartut misissortinngitsoortinneqarsinnaapput imminnulluunniit inuiaqatigiinnullu illersorsuinissamut iliuuserineqartariaqartunik iliuuseqanngitsoortinneqarsinnaallutik.

IMA ILIORITSI: coronavirus (COVID-19) eqqartorsiuk

IMA ILIORNAVEERSAARITSI: nappaat sumiiffinnut aalajangersimasunut inuilluunniit kinaassusaannut attuumassuteqanngimmat. Eqqaamallugu virusi kikkunnut tamanut, inuiaqatigiinni eqimattanut, suminngaanneerneq ammip qalipaataalu apeqqutaatinnagit eqquisarmat.

IMA ILIORITSI: inuit COVID-19-imik tunillanneqarsimasutut eqqugaasutulluunniit eqqartorsigit

IMA ILIORNAVEERSAARITSI: inuit COVID-19-imik tunillaasutut allanilluunniit napparsimalersitsisutut ajorinnippalaartumillu eqqartornaveersaarsigit

IMA ILIORITSI: COVID-19 pillugu eqqortunik eqqartuigitsi, ilisimatuussutsikkut paasisat tunngavigalugit peqqinnissaqarfiullu inassuteqaataat kingulliit tunngavigalugit

IMA ILIORNAVEERSAARITSI: tusatsiakkat uteqattaarnaveersaarsigit, ingasattajaartumik ernumatitsisumillu eqqartueriaaseqarnaveersaaritsi soorlu napaassuarmut pestimut assersuussinernik nunarsuullu piujunnaarnissaanik nipilinnik

IMA ILIORITSI: ajunngitsunik eqqartuigitsi erseqqissarsiullu pinaveersaartitsinerit pingaaruteqarmata, soorlu assaat errukulanissaat. Inuit amerlanerpaat nappaat pineqartoq anigortarpaat. Ajornanngitsumik immitsinnut, asasatsinnut inunnullu sanngiinnerusunut illersuisinnaavugut.